niedziela, 15 grudnia 2019

Nadine Gordimer "Córka Burgera"


Córka Burgera to powieść polityczno-historyczna zdobywczyni literackiej nagrody Nobla z RPA, Nadine Gordimer, wydana po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii w czerwcu 1979. Książka trafiła na indeks pozycji zakazanych w RPA już miesiąc po publikacji w Londynie (zakazano jej importu i sprzedaży).

Córka Burgera opisuje grupę białych działaczy przeciwko apartheidowi w Południowej Afryce, którzy chcą obalić rząd RPA. Akcja rozgrywa się w połowie lat 70. XX wieku i śledzi losy Rosy, tytułowej bohaterki, która godzi się ze spuścizną swojego ojca Lionela Burgera, aktywisty Południowoafrykańskiej Partii Komunistycznej (SACP). Autorka czasem przedstawia wydarzenia z punktu widzenia Rosy (wewnętrzny monolog, często skierowanym do jej ojca lub kochanka Conrada) a czasem z perspektywy narratora. Powieść jest zakorzeniona w historii walki z apartheidem i odniesieniami do faktycznych wydarzeń i ludzi z tego okresu, w tym Nelsona Mandeli i powstania w Soweto w 1976 roku.

Autorka, Nadine Gordimer, również była zaangażowana w południowoafrykańską politykę walki i znała wielu aktywistów, w tym Fischera, adwokata Mandeli. W powieści wzorowała się na rodzinie Burgerów, w pewnym stopniu także na rodzinie Fischera. Kiedy jeszcze obowiązywał zakaz, egzemplarz książki został przemycony do celi więziennej Mandeli na wyspie Robben Island.

Już po kilku stronach powieści można zauważyć, że Gordimer zebrała wszystkie siły, aby raz na zawsze zmierzyć się ze zdegradowanym środowiskiem politycznym Południowej Afryki. Zrozumiałe, że tytułowa córka Burgera, Rosa, która zawsze wychowywała się na krawędzi politycznej opozycji, w poczuciu zagrożenia, wkracza w dorosłość starając się trzymać z dala od polityki. Zostaje fizjoterapeutką i nie zdradza chęci podejmowania jakiejkolwiek antyrządowej działalności. Ale kiedy jest świadkiem, jak pijany czarny w Soweto biczuje osła ze ślepym okrucieństwem, nie może znieść otoczenia: musi uciekać. Wcielając się w młodego, błyskotliwego apologetykę języka afrikaans, zdobywa wizę wyjazdową; leci na Riwierę, w swoją pierwszą podróż za granicę. Życie we Francji nie może być bardziej różne od tego, do czego przywykła w RPA: przeżywa tam romans i nawet rozważa pozostanie w Europie, dopóki spotkanie z czarnym studentem, którego pamięta z Soweto, nie przypomni jej o odpowiedzialności. Jak łatwo się domyślić dość szybko wchodzi na ścieżkę działalności ojca i podpada władzom RPA. Gordimer podejmuje w książce mnóstwo drażliwych tematów: komunizm Lionela („Kim oni są, aby uczynić cię odpowiedzialnym za Stalina i odmówić Ci Chrystusa?”), poczucie "białej winy" i odpowiedzialności wiszącej nad wszystkim i nad wszystkimi kojarzonymi z apartheidem.

Jest to mocna, pulsująca powieść, w której wyraźnie zaznaczone zostały moralne imperatywy.